نکته قابل توجه در شکل 3 این است که بالغ بر 82 درصد از تحریم­‌هایی که اثر منفی عمیق روی اقتصاد ایران داشته­‌اند توسط آمریکا اعمال شده است که سهم دولت امریکا   47 درصد و سهم کنگره 35 درصد بوده است، بنابر این روشن است که سیاست فعلی آقای روحانی که ظاهرا مبتنی بر عزم جدی در مذاکره با آمریکا است سیاست کاملا سنجیده و عقلانی است.

شکل   3 (ب)

در گزارش گروه بین­‌المللی بحران دلایل اصلی اعمال تحریم­ها به 4 دسته تقسیم شده­‌اند: "مسئله انرژی هسته­ای و ان­‌پی­‌تی"، "نقض حقوق بشر"، "تروریزم" و "سایر موارد". حدود 30 درصد از تحریم­ها مواردی هستند که به انرژی هسته­‌ای، حقوق­ بشر و یا تروریزم اصلا مربوط نیستند و نکته جالب این است که تمامی این موارد توسط دستگاه اجرایی آمریکا اعمال شده است. حدود 33 درصد از موارد تحریم کاملا مربوط به موضوع انرژی هسته ای ایران می­شوند (تمامی مواردی که تحریم یا قطعنامه­ای از سوی سازمان ملل وضع شده است به همراه 75 درصد موارد تحریمی از سوی اتحادیه اروپا در این دسته هستند). نکته قابل توجه این است که دستگاه اجرایی آمریکا فقط دو مورد تحریم که کاملا مربوط به انرژی هسته­‌ای است اعمال کرده و 3 مورد نیز از سوی کنگره آمریکا قوانین وضع شده است. شکل 4 توزیع محرک­های مختلف اعمال تحریم­‌ها را نشان می­‌دهد.

شکل 4 (ب)

اما مهمترین نکته در گزارش مذکور قسمتی است که به میزان برگشت­‌پذیر بودن قطعنامه­‌ها و تحریم­های اعمالی اشاره می­‌کند. در این قسمت هم تحریم­‌ها در 4 دسته قرار گرفته­‌اند:دسته یک تحریم­‌هایی که دستگاه اجرایی آمریکا می­‌تواند مستقیما آنان را ملغی کند (نیمی از تحریم­‌هایی که دولت آمریکا - و نه کنگره - اعمال کرده است در این دسته هستند)،   دسته دوتحریم­‌هایی که برداشتن آنها نیاز به توافق چندجانبه تعدادی از کشورها دارد (تحریم­ های اتحادیه اروپا در این قسمت قرار دارند)، دسته سه تحریم­ هایی که لغو آنها نیاز به تصویب قطعنامه جدید در شورای امنیت دارد، دسته چهار تحریم­هایی که قانون­گذاری جدید در مورد آنها لازم است (تمامی موارد تحریم که توسط کنگره آمریکا تصویب شده و نیمی از مصوبه­های دولت آمریکا در این دسته واقع شده­اند). تحریم­ هایی که در دسته چهار قرار دارند دشوارترین از نظرلغو کردن به شمار می­روند و هر چه به دسته اول نزدیک می­شویم برداشتن تحریم­ها ساده ­تر می­شود.   شکل 5 به ترتیب از چپ به راست این دسته بندی را (از دسته یک تا چهار) به همراه توزیع منابع مختلف اعمال تحریم نشان می­دهد.

شکل 5 (ب)

متاسفانه نیمی از تحریم­ها در دسته چهارم قرار دارند و کلیدهای باز شدن قفل تمام آنها فقط دست دولت وکنگره آمریکا هستند. از آنجاییکه بحث تحریم­ها و کاستن فشار ناشی از اعمال آنان روی مردم عادی حتما یکی از محورهای اصلی گفتگوهای احتمالی نیویورک و پس از آن است، دستگاه دیپلماسی ایران باید در تعامل با آمریکا این نکته را در نظر بگیرد. سرنخ برخی از تحریم­ها در کنگره آمریکا است و دولت اوباما قادر به برداشتن همه تحریم­ها بدون موافقت و تصویب کنگره نخواهد بود و از آنجا که اکثریت کنگره با جمهوری­خواهان است استراتژی تیم آقای روحانی و آنچه پیشنهاد می­کند باید به گونه­ای باشد که ضمن توافق با تیم اوباما جمهوری­خواهان را هم دچار تزلزل و دودستگی کند.

در عین حال نکته مثبت گزارش اینجاست که مطابق شکل 3 و توضیحات ارائه شدهء قبلی، 47 درصد تحریم­هایی که فشار اقتصادی زیاد را به بدنه جامعه تزریق کرده­ اند توسط دستگاه اجرایی آمریکا اعمال شده است و تعدادی از این تحریم­ها را دولت مستقیما قادر است لغو کند، پس به نظر می­ آید که آقای روحانی باید اولویت را به حل و فصل مواردی بدهد که موضوع این دسته از تحریم­های وضع شده توسط دولت اوباما بوده است و به موازات آن تیمی از دیپلماتها و حقوقدانان کار­کشته روی موارد مطروحه از سوی کنگره آمریکا و همینطور تحریم­های اعمالی از سوی شورای امنیت کار کنند. به طورخلاصه، ساده اندیشی است اگر تیم سیاست خارجی ایران تصور کند با دادن یک پیشنهاد هسته­ ای مناسب مسائل حل است. به نظر می­آید که قطعا چنین پیشنهادی آغاز مناسبی خواهد بود ولی از آنجا که تحریم­ها به دلایل متفاوت از سوی کنگره و دولت آمریکا اعمال شده است تیم آقای روحانی باید خود را برای پاسخ مناسب به کلیه موارد مطروحه در گزارش گروه بین­ المللی بحران آماده کند.

(الف)

http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/Middle%20East%20North%20Africa/Iran%20Gulf/Iran/138-spider-web-the-making-and-unmaking-of-iran-sanctions.pdf

(ب)

http://crisisgroup.be/interactives/iran/sanctions/spider-web.html