چهارشنبه سوري يك سنت سياسي؟

گفتگوي برنامه افق صداي امريكا (سيامك دهقانپور) با كورش زعيم

دوشنبه 28 اسپند 1391 (18 مارس 2013)

پرسش: بین آنچه در گذشته اتفاق می افتاد و آنچه امروزه رخ می دهد، چه سنخیتی وجود دارد؟

كورش زعيم: چهارشنبه سوري دو جنبه تاريخي دارد، يكي تاريخ افسانه اي يا اساطيري، ديگر تاريخ ثبت شده. در تاريخ اساطيري، هوشنگ نخستين پادشاه پيشدادي آتش را تصادفي كشف مي كند و با برافروختن كوهي از آتش، شب را بسان روز روشن و گرم مي كند، و در سپاس از خداوند براي اين موهبت، جشن سده پايه گذاري مي شود. ما ايرانيان هنوز سده را به نشانه رفتن زمستان تاريك و سرد و بي رويش و فرارسيدن روشنايي و گرماي سبز بهار و نوزايي طبيعت، باافروختن آتش جشن مي گيريم. با كشف آتش، ايرانزمين از دوران نوسنگي به دوران آهن وارد شد. هوشنگ بوسيله آتش آهن را از سنگ جدا كرد و با آن ابزاري چون تيشه و تبر و اره درست كرد و كشاورزي را پايه گذاري نمود. اين آغاز انقلاب صنعتي و فرهنگ كشاورزي در ايران و جهان بود. از آن پس، آتش چون منبع روشنايي و گرما، وسيله دفاع در برابر درندگان و ايجاد كننده تكنولوژي و صنعت، نزد ايرانيان ورجاوند شد.

از سوي ديگر، از زماني كه سياووش براي اثبات پاكي و بي گناهي خود از آتش گذر كرد، آتش نماد پاكي و راستي هم شد. روشن نيست آيين چهارشنبه سوري از كي آغاز شده، ولي ما از هنگامي كه نوروز را جشن مي گرفته ايم، ده روز مانده به نوروز، خانه تكاني مي كرديم تا همه ناپاكي ها را در پيشباز نوزايي طبيعت از خانه خود بزداييم. همچنين ما ايرانيان باور داشتيم كه پنج روز مانده به نوروز، روان و فروهر گذشتگانمان باز مي گردند؛ پس با پاكيزه كردن خانه از ناپاكي و دل ها از كينه، آماده ميزباني گذشتگان مي شديم و با افروختن آتش راه آنها را نشان مي داديم. در روز اول نوروز اين آتش ها به روي بامها و كوهها برده مي شد تا آنها كه پنج روز ميهمان ما بوده اند بدرقه شوند.    

در تاريخ نوشته، آغاز چهارشنبه سوري را به دوران سامانيان نسبت مي دهند، كه آيين هاي ايراني را بازگرداندند. برخي تاريخ نويسان ادعا مي كنند كه آيين چهارشنبه سوري در پيش از اسلام نبوده است. پرسش اينجاست كه سامانيان پس چگونه آن را به عنوان يك آيين كهن باززنده سازي كردند؟ با توجه به هزاران هزار كتاب كه در زمان حمله عرب به ايران سوزانده يا به نوعي نابود شد و يا به يونان برده شد و ترجمه آنها به نام حكمت يونان به اروپا رفت، مي توان كاستي تاريخ نبشته  را توضيح داد. 

ولي اين را مي دانيم كه در دوران ھخامنشيان خرمنی از آتش را در سه كوپه بر می افروختند؛ بنام (آسمان، آذر و آبان) كه سه فرشته نزديک به اھورامزداھستند، و با ھمان روش از روي آن می پريدند. اين سه كپه همچنين نشانه سه آرنگ ايراني پندار نيكه، گفتار نيك و كردار نيك بود. پس از آن، آتش را به ھفت بخش كرده و بنام ھفت امشاسپند، از روی آنھا می پريدند.

پس از آنکه در پايان دوران ساسانی، ھفته به گاھنامه ايرانی وارد شد، اين آتش افروزی به پنج روز مانده به آخر سال، عصر سه شنبه که به چھارشنبه سوری مشھور شد اختصاص يافت. بنابراين، چھارشنبه سوری بازمانده همان آتش افروزی پنج روز آخر سال در ايران باستان است.