گفت‌وگو با کوروش زعیم

کوروش زعیم: سیاست کلی، ایجاد ترس است

  مریم محمدی

در حالیکه اکثر دستگیری‏های سه ماهه‏ی اخیر، مربوط به تبعات انتخابات دهم ریاست جمهوری بود، دستگیری کورش زعیم، از رهبران جبهه‏ی ملی داخل، در روز سی و یکم خرداد ماه، به نظر نمی‏رسید که مستقیما با مسایل انتخاباتی، مرتبط باشد .

اما آقای کوروش زعیم بیش از سه ماه را در زندان گذراند و اخیرا آزاد شد. در زمینه دستگیری و آزادی کوروش زعیم، با ایشان گفت‏وگو کرده‌ام .

آقای زعیم، نحوه‏ی آزادی شما چگونه است؟ آیا با وثیقه آزاد شده‏اید؟

بله، با وثیقه؛ البته بعد از تمام شدن بازجویی‏ها و بعد از این که همه‏ی پرسش‏هایشان را پرسیدند و پاسخ‏ها داده شد، زمان آن رسیده بود که تصمیم‏ بگیرند . تهدیدهایی هم بود که برای من حبس تعزیری و یا تبعید به جایی بد آب و هوا بخواهند. آن‏طور هم که شنیده‏ام، دادستان با آزادی من مخالفت می‏کرد، ولی به هرحال، مثل این که جا تنگ بود. باید مرا بیرون می‏بردند که دیگران بیایند و جای من را بگیرند .

آقای زعیم در مورد شرایط دوران بازداشت خود بگویید :

خُب، زندان جای جالبی نیست. البته رفتارشان، دست کم با من، احترام‏آمیز بود . هرچند در صحبت‏ها از ترفندهای روانشناسی استفاده می‏کنند، این جزو تخصص آن‏ها است، ولی جمعا احترام‏آمیز بود .

چه مدت در انفرادی بودید؟

روزهای اول، چند روز انفرادی بودم. بعد آقای تاجیک (روزنامه‏نگار) را آوردند پیش من. بعد از آن، هر دوی ما را به اتاق دیگری که زندانی دیگری هم در آن بود، بردند . کم کم تعداد ما به چهار نفر رسید .

علت دستگیری‏تان چه بود؟

بیشتر به خاطر صحبت‏هایی بود که در سخنرانی‏ها و مصاحبه‏هایم کرده بودم و مانیفستی هم که آخر اردیبهشت ماه، «برای نجات میهن»، منتشر کردم، تا حدودی حساسیت ایجاد کرده بود. تشکیلات همبستگی که گروه‏های مختلف را گرد هم آورده بود و سر و صدایی به پا کرد، نیز دخیل بود. مجموعه‏ی این فعالیت‏ها، ایجاد حساسیت بسیار کرده بود و منجر به دستگیری من شد .

بیانیه‏ای که آقای زعیم اشاره می‏کند، در اردیبهشت ماه، تحت عنوان « مانیفست آزادی یا برای نجات میهن» منتشر شد. در این بیانیه که انعکاس فراوانی داشت، آسیب‏های گوناگون اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که تحت حاکمیت جمهوری اسلامی، به جامعه‏ی ایران وارد شده است، عنوان شده بود و راه‏کارهایی برای برون‏رفت از بحران، پیشنهاد شده بود .

مهم‏ترین راه‏کار نیز پیشنهاد تشکیل دولت موقت، با شرکت سازمان‏ها و احزاب سیاسی و مدنی موجود در کشور که معتقد به دمکراسی و آزادی باشند بود . جریان همبستگی نیز تشکلی بود از برخی چهره‏های صاحب‏نام سیاسی، برای پیش‏بردن یک ائتلاف وسیع ملی . از آقای زعیم می‏پرسم؛ با توجه به اتهاماتی که شنیده‏اند و پاسخ‏هایی که داده‏اند، چه روندی را در آینده محتمل می‏بینند؟ فعالیت‏های سیاسی ایشان در آینده، چگونه پیش خواهد رفت؟

در این سی ساله، این چهارمین بار بود که من مورد بازجویی قرار می‏گرفتم و به هرحال، مسیر اشخاصی مثل من خیلی مشخص است .

ولی فکر می‏کنم، گاهی این‏گونه بازجویی‏ها، گوش‏ها و چشم‏های دو طرف را باز می‏کند. خود وزارت اطلاعات، یک سازمان هوشمند است. سازمانی چکشی، مثل گروه‏های دیگر نیست . همان‏طور که ساواک در زمان شاه بوده و گزارش‏هایی به شاه می‏دادند که اوضاع بد است و ممکن است انقلاب بشود، درست است که شاه گوش نداد، ولی گزارش‏هایی که ساواک می‏داد، گزارش‏های درستی بود . الان هم همین‏طور است. در هر حال، راه و اندیشه‏های ما مشخص است. از آن‏ها نمی‏توانیم برگردیم و شخصیت خودمان را نمی‏توانیم عوض کنیم. چون راه‏مان را باور داریم. ولی خُب، دو طرف چشم‏ و گوش‏شان به واقعیات باز می‏شود . امیدوارم که بودن من در آن‏جا و صحبت‏های‏ام، به ویژه در بخش پایانی، تاثیرگذار بوده باشد .

کوروش زعیم، عضو مرکزی جبهه ملی داخل

با توجه به همین امیدواری شما، با برخی توصیه‏هایی که در جامعه می‏شود و امیدواری‏هایی که گاهی پیدا می‏شود، دستگیری‏های مجدد و روند اُفت و خیزی که در رسیدگی به وضعیت زندانیان وجود دارد را چگونه ارزیابی می‏کنید؟

یک مقدار از دستگیری‏ها اجباری است. یعنی روند سیاست کلی نظام جمهوری اسلامی، خشونت، دستگیری و ایجاد ترس است. من این را پیش از انتخابات نیز گفته بودم که ایجاد ترس، سیاست کلی است . البته، الان ما یک هرم قدرت یا هرم مسئولیت برای این کار نداریم. هرکس برای خودش یک هرم قدرت درست کرده است. در این میان، وزارت اطلاعات یک سازمان حرفه‏ای و تخصصی است. در همه‏ی کشورها این‏طور است .   ولی سازمان‏های امنیتی که گروه‏های نظامی دیگر یا گروه‏های هرم قدرت دیگر به وجود ‏آورده‏اند، کمی ناشیانه عمل می‏کنند و تصور می‏کنند می‏توانند با فشار فیزیکی، به نتیجه برسند . به عقیده‏ی من، این روند ادامه خواهد داشت تا نتیجه‏ی آخر که صد درصد مطمئن هستم، به نفع مردم تمام خواهد شد .

این ادامه تا نتیجه، به نظر شما، چقدر زمان خواهد برد؟ یا حداقل ممکن است در کوتاه مدت، این فضای خشونت و شدت عمل، فروکش کند؟

فعلا که اصلا، چنین روزنه‏ای باز نشده است. ولی امیدوارم، این روند خشونت ادامه پیدا نکند .   مسایل انتخابات را من پیش از انتخابات دیده بودم و هشدار داده بودم که به خشونت‏های خیابانی و تظاهرات مردم خواهد انجامید و نظام به هیچ‏وجه حریف جامعه‏ی زنان ایران، یعنی جنبش زنان، هم‏چنین جنبش دانشجویان نخواهد شد .   این دو قشر جامعه‏ی ما که اکثریت جمعیت ایران را تشکیل می‏دهند، شدیداً، ناراضی هستند و هیچ نیروی نظامی و نیروی قهاره و فشار حریف آنان نخواهد شد . جریان انتخابات و رویدادهای پس از انتخابات ثابت کرد که آن دید من درست بوده است .

اوضاع را در کوتاه مدت، چگونه می‏بینید؟

پیش‏بینی کرده بودم، اگر همین توهم قدرت که الان از سوی برخی از نهادها به نمایش گذاشته می‏شود، ادامه پیدا کند، شاهد بدتر شدن اوضاع و خدای ناکرده، فدا شدن تعداد زیادی از شهروندان و هم‏میهنان‏مان خواهیم شد .   به همین دلیل، آن پیشنهاد را برای اتخاذ یک روش معقول، مسالمت‏آمیز و دوستانه، برای همبستگی ملی دادم. تا این که جلوی خشونت‏ها وجلوی سوءاستفاده‏ی بعضی از گروه‏ها را بگیریم و بتوانیم بدون خشونت و بدون ایجاد شرایط سوءاستفاده‏ی برخی بیگانگان و برخی گروه‏های ضد ایرانی، نوعی دمکراسی که همه‏ی طبقات کشور را راضی کند، ایجاد کنیم . این که چقدر این تاثیر خواهد داشت و کی به این واقعیت پی خواهند برد، نمی‏دانم . ولی امیدوارم پیش از این که دیر شود، روی بدهد .

بارها تذکر دادم و گفتم، فدا کردن من و امثال من، راه به جایی نخواهد برد. ما را چه صد سال در زندان نگاه دارید، چه از بین ببرید، صورت مساله را نباید پاک کرد . باید چشم و گوش را باز کرد و راهی پیدا کرد که ما از این بحرانی که روز به روز بدتر خواهد شد، نجات پیدا کنیم و کشورمان را که الان ۳۰ سال است، به اندازه‏ی ۱۰۰ سال عقب افتاده است، به پیش ببریم . کم‏تر کشوری ثروت ما را در این مدت سی سال داشته و هدر داده و این‏طور درجا زده است. بنابراین، ملت ایران سزاوار است که به سوی آینده برود . ما حرف‏هایمان را زده‏ایم، حرف‏های آن‏ها را هم شنیده‏ایم. ببینیم، چه می‏شود دیگر !

وقتی «ائتلاف ملی برای دمکراسی و حقوق بشر در ایران» را منتشر می‏کردید و اساساً الان، فکر می‏کنید این ائتلاف ملی، چه نیروهای بالفعلی، در حال حاضر، در داخل کشور، دارد؟

ائتلاف ملی یا همبستگی، متاسفانه به علت فشار و ترفندهایی که علیه آن ایجاد شد، گستردگی که انتظار می‏رفت، پیدا نکرد. یعنی فرصت آن را نیافت .   ولی امیدواریم که در آینده‏ی نزدیک، بتواند بدون مخالفت نظام و حتا با شرکت بعضی از گروه‏هایی از درون نظام که چشم و گوششان بعد از سی سال، باز شده است، این همبستگی برای نجات کشور ایجاد شود . الان دیگر، خودخواهی گروه‏ها که «من پاکم، من همه‏ی کارهایم را خوب انجام داده‏ام» یا «فلان گروه اشتباه کرده، باید از دور خارج شود»، اندیشه‏های بچه‏گانه است .   به هرحال، کشور ما از اندیشه‏های مختلفی تشکیل شده و مردم ما باورهای مختلف دارند. اگر به این هوشمندی برسیم که باید همه با هم کار کنیم و جلوی ضایعاتی را که تا کنون داشته‏ایم، بگیریم و بتوانیم پیشرفت کنیم، یک بُرد است . هرچند فکر نمی‏کنم به این همبستگی، در حال حاضر، اجازه‏ی فعالیت داده شود، ولی به آینده‏ی آن بسیار امیدوار هستم.