پیشنهاد برای   ایجاد اشتغال و ساماندهی زندگی   زندانیان آزاد شده

به:   سازمان زندانها و مراقبت های پس از خروج

پیشنهاد از:   مهندس کورش زعیم

دی 1381

ادامه پيشنهاد:

روش پیشنهادی:

نخست، آزاد شدگان پس از نظر خواهی کتبی و مصاحبه حضوری با دسته های زیر بخش بندی شوند:

1-         آنان که تخصص ها یا مهارت هایا حتی گرایشهای تعریف شده صنعتی دارند.

2-         آنان که مهارتها یا تجربه هایی در صنعت ساختمان، معماری یا بنایی دارند.

3-         آنان که مهارتها یا تجربه هایی در کشاورزی، باغداری یا دام پروری دارند.

4-         آنان که تجربه یا مهارت در انجام خدمات دارند.

5-         آنان که تجربه یا گرایش به رانندگی حرفه ای دارند.

6-         آنان که مهارتی ندارند و باید به عنوان کارگر ساده بکار گرفته شوند.

7-         آنان که مراکز اشتغالی پیش از گرفتاری داشته اند و اکنون خوابیده، ورشکسته یا بهر دلیل متوقف شده است.

8-         آنان که می توانند با یاری سازمان به مرکز اشتغال موجود خانوادگی یا دوستان بپیوندند.

پس از رده بندی آزاد شدگان، سازمان می تواند آنان را راهنمایی، تشویق یا نصیحت به پذیرش یکی از روشهای زیر برای اشتغال و بازسازی زندگی اقتصادی خود کند. بایستی توجه داشت که آزاد شدگان انسان و دارای همه صفات خوب و بد انسانی هستند. بنابراین، رفتار سازمان با آنان بایستی به گونه باشد که سلیقه ها، گرایش ها و نیازهای روانشناسی آنان ندیده انگاشته نشود و احترام و کرامت انسانی آنان زیر پا گذاشته نشود تا آنان نیز بتوانند خود را با زندگی نوینشان با پرهیز از هرگونه آلودگی به بزه همساز سازند. باید توجه داشت، که بی اعتنایی به خواستها و نیازهای روانی آنان، هرچند که ممکن است در آغاز برای رهایی از استیصال به اجبار ها تن در دهند، ولی یک برنامه تحمیلی نخواهد توانست آنان را در راهی که سازمان پیش پای آنان می گذارد استوار و پایدار ماندگار کند. 

آ- بنیانگذاری واحد های تولیدی کوچک

تعدادی واحدهای تولیدی کوچک با تکنولوژی مناسب و اقتصادی برای تولید کالاهای ضروری جامعه بایستی بصورت طرحهای توجیهی واقع گرایانه تعریف شود. این طرحها بایستی، بدون شمردن هزینه زمین، ساختمان، برق و آب، از حدود یک میلیارد ریال تجاوز نکند. آداره آنها باید نسبتا ساده و به مهارتهای پیچیده علمی وابسته نباشد. این واحد ها می توانند، مثلا"، برای فرآورده های زیر برنامه ریزی شوند:

-             دم پایی و کفش و قطهات پلاستیکی یا لاستیکی

-             بافندگی گردباف پوشاک، جوراب و مانند آنها

-             تولید لوله های فایبرگلاس

-             تولید پوشاک مانند لباسهای زیر

-             تولید تابلو های راهنمایی و رانندگی

-             بسته بندی مواد غیر خوراکی فله، مانند روغن موتور، ضد یخ، مواد پاک کننده صنعتی

-             صحافی کتاب

-             چاپخانه

-             تولید لوازم نوشت افزاری، مانند کلاسور و پوشه های پلاستیکی

-             مونتاژ خودکار، خود نویس و روان نویس

-             قطعه سازی برای صنایع دیگر

-             تولید نان ماشینی

-             مونتاژ قطعات الکترونیکی یا رایانه ای

-             فرش بافی

-             کارهای دستی   

فهرست اینگونه فعالیت های تولیدی که با سرمایه و دانش فنی اندک قابل اجرا باشد بسیار است.

برای تحقق این واحد های تولیدی که بطور میانگین می توانند بیست نفر را مشغول کنند، بایستی، برای مثال، یک گروه 20 نفره را که باهم توافق داشته باشند و جمع کاملی را تشکیل بدهند گرد آورد. این گروه با سرمایه گذاری 15 میلیون ریال وام های خود شراکتی با سرمایه 300 میلیون ریال تشکیل می دهند. سازمان در باهم کردن این گروهها بایستی توان مدیریت نیروی انسانی و روانشناسی خود را بکار ببرد که گروهها آن جور ناهمگن نباشند که بزودی از هم بپاشند. سازمان باید در مناسبت و کارآیی ترکیب درجه سواد، تجربه، مهارت یا تخصص و روحیات دقت کند. شاید بیشتر این گروهها مایل نباشند کارگران غیر ماهر را شریک خود کنند. در این صورت باید از آنان تعهد گرفت که نیاز خود را به کارگر ساده، دستکم برای دو سال نخست، از آزاد شدگان تامین نمایند. تشکیل چند جلسه معارفه، گزینش و تبادل نظر اعضای این گروهها، با هماهنگی و حضور و هدایت مددکاران سازمان ضروری است.

            پس از تشکیل هر گروه و ثبت شرکت آنها، گزینش نوع تولید از فهرست پیشنهادی در محدوده مهارت، تخصص یا گرایشهای آنان انجام می گیرد. پس از گزینش نوع تولید، ماشین آلات و تجهیزات لازم گزینش می شود که از داخل یا خارج کشور تهیه شود. هزینه های مربوطه، از خرید، ترخیص، نصب و راه اندازی تا آموزش و بازاریابی، ارزیابی و تصویب می شود. یک شرکت مشاور متخصص، صالح، آگاه و دلسوز می تواند راهنما و مجری خوبی برای انجام صحیح این پروژه ها باشد.

            پس از انجام مراحل بالا، سازمان بایستی، با کمک مشاور، با بانکها مذاکره و وام خرید ماشین آلات و تجهیزات را تا حد 80% هزینه خرید و نصب و راه اندازی تامین نماید. اینگونه وامها برای صنایع عادی و رایج هستند. تنها دشواری احتمالی عدم اعتماد بانکها به سهامداران خواهد بود، که با مذاکرات و جلب نظر و همکاری بانکها قابل انجام است. بنابراین، هر شرکت تشکیل شده خواهد توانست با سرمایه اولیه که وامهای شخصی است و وام خرید اقساطی ماشین آلات، مقدمات راه اندازی واحد های تولیدی را فراهم آورد.

            برای خرید مواد اولیه لازم هم به کمک بانکها نیاز است، که از راه عقود مشارکت مدنی، خرید سلف یا مضاربه تسهیلات مالی لازم را برای تامین آنها فراهم سازند.

             ب- احداث مجتمع های کارگاهی کوچک

آنچه روشن است این واقعیت می باشد، که این واحد های سرمایه ای کوچک، توان سرمایه گذاری برای خرید یا احداث تاسیسات کارخانه ای شامل زمین، ساختمان، برق و آب و غیره نخواهند بود. اگر شمار شریکان زیاد تر از10 تا 20 شود، اداره شراکت، بویژه برای کسانی که هیچ دانش و تجربه ای در این کار ندارند بسیار دشوار و گاه ناممکن خواهد بود و احتمال فروپاشی شراکت بسیار زیاد خواهد شد.

            پیشنهاد ما این است که سازمان در قطعه زمین هایی در جاهای مناسب، که یک جا برای هر استان می تواند بسنده باشد، اقدام به احداث زنجیره ای از ساختمانهای کارگاهی کوچک 200 متر مربعی چسبیده به هم کند و همه خدمات لازم را مانند برق و آب و گاز فراهم آورد. این ساختمانها را که سازمان می تواند با شراکت بانکها بسازد، سازمان می تواند به واحد های تولیدی آزادشدگان اجاره دهد به شرط تملیک. احتمال اینکه بانکها در این کار پیشگام شوند یا مشارکت موثر نمایند وجود دارد، که البته بستگی به طرحی است که سازمان ارائه می دهد و نحوه ارائه و توجیه آن.

             پ- بنیانگذاری واحد های کوچک ساختمانی

   برای اشتغال آزاد شدگانی که تجربه یا گرایش به صنعت ساختمان دارند، که بزرگترین رشته صنعتی در ایران را تشکیل می دهد، پروژه هایی را می توان تعریف کرد که آغازگر ورود، اشتغال و پیشرفت آنها در این صنعت باشد. فعالیت های تخصصی زیر را می توان برای اینگونه افراد تعریف کرد:

              -             آرماتوربندی

-             جوشکاری و فولادکاری

-             قالب بندی

-             بنایی (سفتکاری، بتون ریزی)

-             بنایی (نازک کاری)

-             رنگکاری

-             داربست بندی

-             لوله کشی، تاسیسات آب گرم، شوفاژ

-             سیم کشی و تاسیسات برقی و روشنایی

-             لوله کشی گاز

-             در و پنجره سازی (فولادی یا آلومینیومی)

-             گود برداری و کارهای خاکی

-             خانه سازی

   در تمام موارد بالا، سازمان می تواند تقریبا مشابه مورد واحد های صنعتی عمل کند، بجز اینکه سرمایه گذاری در این صنعت کوچکتر و تعداد شریکان می تواند کمتر باشد. ولی آنچه سازمان باید در آن زمینه فعالتر باشد، بازاریابی و کاریابی برای این واحد هاست. در آغاز کار، سازمان بایستی برای آنها در پروژه های سازمانی، تحت نفوذ خود یا دولتی برایشان پیمانهای دست اول و دوم دست و پا کند تا واحد ها دارای تجربه قابل عرضه در بازار کار ساختمانی باشند و بتوانند کم کم روی پای خود بایستند.

   در مورد خانه سازی، شراکتهایی مشابه شراکتهای صنعتی باید بوجود آید و با سرمایه های مشابه ابزار و لوازم اولیه، از جمله زمین مناسب جهت ایجاد ساختمان، فراهم آورده شود. این واحد ها به احداٍ و فروش ساختمانهای مسکونی خواهند پرداخت و کم کم سرمایه و تجربه لازم را برای پیشرفت و گسترش بدست خواهند آورد.

                    ت- بنیانگذاری واحد های کشاورزی کوچک

   برای ایجاد اشتغال در بخش کشاورزی برای آزادشدگانی که پیشینه یا گرایش کشاورزی، باغداری یا دامداری دارند، طرح هایی توجیه پذیر بایستی در این بخشها تعریف شود. این طرحها می تواند دقیقا همانند طرحهای صنعتی عمل شود. از جمله پروژه هایی که می تواند در قالب همان میزان سرمایه گذاری و با همان شیوه اجرا شود بشرح زیر است:

 

-             واحدهای کشاورزی روی زمین یا گلخانه ای برای تولید انواع سبزیها

-             واحد های گلخانه ای تولید گل و گیاهان تزیینی

-             بسته بندی کره

-             تولید ماست

-             پردازش و بسته بندی حبوبات

-             مرغداری

-             پرورش گوسفند

-             پرورش مرغابی یا بوقلمون

-             پرورش ماهی

-             صید ماهی

-             باغ میوه ( مرکبات، کیوی، انگور و میوه های درختی)

-             تولید و بسته بندی کنسروهای پختنی و شورها در قوطه های حلبی

   این پروژه ها می توانند دقیقا مانند واحد های صنعتی عمل شوند. در این موارد، سرمایه گذاری برای خرید زمین، باغ، بذر، کود، سم و غیره مصرف خواهد شد.

                 ث- واحدهای کوچک خدماتی

      بسیاری از آزاد شدگان تجربه یا گرایش به فعالیتهای خدماتی دارند. این خدمات می تواند از انواع فعالیتهایی باشد که شمار کمی از آنها در ذیل آمده است:

               -             تعمیر کفش

-             تعمیرات تاسیسات ساختمان

-             تعمیر لوازم برقی و الکترونیکی

-             دوزندگی

-             مغازه داری

-             تعمیر و سرویس خودرو

-             درودگری

   اینگونه واحد ها نیز، در مقیاس کوچکتر و با شریکان محدودتر، می توانند همانند واحدهای صنعتی عمل شوند.

ج- خدمات رانندگی و ترابری

   بسیاری از آزاد شدگان گرایش زیادی به شغل رانندگی خواهد داشت، زیرا به علت نیاز به سرمایه کمتر، بوسیله آن می توانند به استقلال شخصی بیشتری دست می یابند. با وجود این، امکان اینکه آنان بتوانند یک وسیله نقلیه مناسب برای اشتغال به این فعالیت پیدا کنند بسیار کم خواهد بود. پروژه های گوناگونی که در این زمینه می توان تعریف کرد، از قرار زیر است:

   -             خود رو شخصی برای مسفر کشی

-             تاکسی از شرکت تاکسی رانی

-             اتوبوس مسافری بین شهری

-             وانت برای بارکشی شهری

-             کامیون برای بارکشی کوتاه برد

-             تریلر برای بارکشی دوربرد

   هر کدام از این موارد را می توان با همان شیوه مشارکت صنعتی انجام داد. مثلا" یک خود رو سواری را می توان با مشارکت دو نفر خرید که در هماهنگی باهم در طی روز کار کنند. یک اتوبوس را می توان با استفاده از وام بانکی بین چهار نفر مشارکت داد. همه این پروژه ها فقط می تواند با هماهنگی و راهنمایی، مدیریت و نظارت سازمان صورت گیرد.

                 چ- اشتغال برای کارگران ساده   

   آزاد شدگانی که سواد، مهارت یا تجربه شغلی قابل تعریفی ندارند را نمی توان با آنان که مهارت، تجربه یا دانشهایی در زمینه فعالیت مورد نظرشان دارند شریک کرد. این کار فقط به ایجاد تنش، نا هماهنگی و شکست واحد ها خواهد انجامید. البته، موارد نادری خواهند بود که شخص بی مهارت به علت هوش سرشار خود جلب نظر و جلب همکاری دیگران را خواهند کرد. سازمان نباید در این باره اجباری ایجاد کند، بلکه باید بگذارد اینگونه نزدیکی ها خود جوش ایجاد شود. گهگاه، معاشرت ها در طی مدت زندان ایجاد شناخت ها و دوستی هایی می کند که در این شراکت ها می تواند کارساز و حل المسایل باشد. سازمان هرگز نباید شراکت ها را تکلیف کند، حتی میان افراد باسواد، با تجربه و متخصص.

                 خ- زنده سازی واحدهای خوابیده

   برخی از آزاد شدگان در زمان پیش از زندان دارای زندگی نسبتا عادی و شغلی مستمر بوده اند. در میان آنان کسانی خواهند بود که دارای مغازه، تعمیرگاه، کارگاه صنعتی، باغ، کشاورزی یا حتی کارخانه بوده اند که به هر دلیل، از جمله دلایل زیر، زیر دیگر بر پا نیست:

   -             پیش از زندان ورشکست و بسته شده بوده است.

-             پس از زندان بعلت غیبت زندانی ورشکست، بسته تا توسط بستانکاران توقیف شده است.

-             توسط خویشاوندان، دوستان، شریکان یا حتی بستانکاران اداره شده و اکنون مورد ادعاست.

-             اموال آن توسط خانواده فروخته و هزینه زندگی شده است.

-             باغ بوده، ولی اکنون بعلت عدم رسیدگی خشکیده است.

-             کشتزار بوده، ولی اکنون بعلت عدم رسیدگی بایر شده است.

-             مغازه بوده، ولی کالاهای آن فروخته و هزینه شده، یا به غارت رفته، یا...

-             شغل خوبی داشته، ولی کارفرما دیگر او را نمی پذیرد.

   همه این موارد را سازمان می تواند بررسی کند و راهکار مناسب برای یاری دادن به آزادشده تدوین نماید. هر کجا که لازم باشد، سازمان باید آزادشده را یاری دهد یا زندگی پیش از گرفتاری خود را بازسازی کند. این موارد از کمک به تحصیل وام بانکی برای بازسازی گرفته تا اقدامات حقوقی برای بازپس گیری حقوق ضایع شده زندانی، و حتی مذاکره با شریکان، بستانکارا ن و خانواده برای رجعت عادلانه و محترمانه آزادشده را شامل می شود. در برخی موارد می توان دارایی موجود یک آزاد شده را پایه بنیانگذاری یک شراکت میان چند آزادشده قرار داد. با ای کار، نه تنها دارایی و اشتغال گذشته آزاد شده احیاء می شود، بلکه چند آزاد شده دیگر هم با اشتغال سازنده دست می یابند.

                 د- بازگشت به مراکز موجود اشتغال

یکی از فعالیتهای ممکن برای ایجاد اشتغال، تلاش برای پذیرا شدن واحدهای موجود اشتغال است که با آزادشده آشنایی یا وابستگی داشته یا دارند. هر چند که سازمان بایستی تلاش گسترده و مستمر برای یافتن اشتغال برای آزادشدگان در واحدهای تولیدی و خدماتی کشور نماید، ولی این تلاش شاید درمراکزی که صاحبان یا مدیران آن بعلت خویشاوندی، دوستی گذشته، آشنایی یا کارمندی گذشته، با آزادشده آشنایی دارند بیشتر و بهتر به نتیجه می رسد. سازمان باید در آغاز با کارفرمایان آشنا اطمینانهای لازم را مبنی برنظارت مستمرخود بدهد و کارفرمایان را با رفتار و مزیت های آزادشده داوطلب کار آشنا نماید.  

نیاز به برنامه ریزی، راهنمایی و مدیریت

تلاش برای یافتن و ایجاد اشتغال برای زندانیان آزاد شده یک مسئولیت اجتماعی مثبت است. بی توجهی و سلب مسئولیت دولت، همه دلایلی که زندانی را به سبب اعمالی که اجتماع تایید نمی کند از اجتماع جدا و متنبه ساخته خنثی می سازد. یک زندانی آزاد شده، که در بیشتر مواقع همه چیز خود را، از شغل و دارایی گرفته تا خانواده و احترام، از دست داده نمی تواند مدت زیادی بدون دست زدن دوباره به کارهای خلاف قانون زندگی کند. احتمالا، پیش از زندانی شدن هم همان ناامیدی و استیصال از فراهم آوردن یک زندگی آبرومند اورا به کارهای غیر قانونی هدایت کرده است. بنابراین، سازمان وظیفه بسیار مهم و سنگینی در این راستا به دوش دارد. موفقیت در این مهم، بزرگترین خدمت به سالم سازی جامعه، کاهش گرایش به بزه و کمک به اقتصاد کشور خواهد بود.

سازمان بایستی خود را آماده کند که در مواقعی که لازم و توجیه پذیر است، رفتار آزادشدگان زیر حمایت خود را تضمین نماید. این تضمین ها می تواند با سرزدن های برنامه ریخته شده مدد کاران و گزارش های پیشرفت کار مدیریت شود.

درست است که بخشی از آزادشدگان ممکن است به دلایل مختلف به تعهدات اخلاقی و اقتصادی خود عمل نکنند. سازمان باید آماده باشد که اینگونه آزادشدگان را هدایت و در صورت لزوم تحت پیگیرد قراردهد. گاه سازمان تشخیص می دهد که رفتار بزه آلود زندانی یا آزادشده سرچشمه ژنتیکی یا بیماریهای روانی دارد. در این موارد، بایستی بیدرنگ آنان را به مراکز درمانی معرفی و از چرخه اقتصادی ایجاد اشتغال خارج کرد.

بیمه عملکرد

یک پیشنهاد این است که سازمان با شرکتهای بیمه برای بیمه کردن سرمایه های تضمین شده سازمان، یا زیانهای احتمالی ناشی از سوء رفتار آزادشدگان تحت پوشش این طرح، برای پوشش دادن مذاکره کند. این کار تا کنون در هیچ جای جهان انجام نشده، ولی بهر حال از آنجا که ما یکی از هوشمندترین و مبتکر ترین ملتهای جهان هستیم، میتوانیم دراین باره پیشرو باشیم.