گفتگوی رادیو فردا (مهین گرجی) با کورش زعیم

درباره: سدسازی و میراث فرهنگی

4 خرداد 1387 (24 مه 2008)

پرسش 1: با توچه به سابقه برخورد دولت با ميراث فرهنگي ايران، آيا توجيه ساخت اين سد یرج مي
تواند قابل قبول باشد؟ ساخت اين سد با توجه به شناخت منطقه جقدر ضروري و قابل اهميت است؟

کورش زعیم: بله، دید دولت دو جنبه داشته، یکی پیش از دولت نهم و یکی پس از دولت نهم. پیش از دولت نهم، دید دولت در سدسازی که آنرا حرکتی پیشرو می دانستند و برای پیشرفت اقتصادی ایران مورد نیاز می دانستند این بود که در جایی که مجبور باشند، میراث فرهنگی و تاریخی را هم فدا کنند. ولی، خوب، یک نگاه نیم بندی داشتند به اینکه حداکثر زیان به میراث فرهنگی و تاریخی نخورد. هرچند که خود سدسازی پرسش انگیز است و جهان دیگر سدهای بزرگ را کارساز نمی داند و اکنون همان شیوه مهندسی که در ایران باستان بوده و آنهم ساختن سدهای کوتاه برای ذخیره آب و برای کشاورزی و آبرسانی است. در زمان دولت نهم و مسئولیت آقای رحیم مشایی بر سازمان میراث فرهنگی، این دید کمی عوض شده، یعنی، به عقیده من، آنچه بر می آید از روششان و رفتارشان و تصمیگیری هایشان اینست که اگر در مسیر این سدسازی و یا پروژه های دیگر عمرانی، میراث فرهنگی و تاریخی ایران نابود بشود چه بهتر. و این گامیست در مسیر نابود کردن هر آنچه که پیش از اسلام در ایران وجود داشته و از بین بردن آنچه ضد ارزش می دانند در این دولت. من آنچه مشاهده کردم، می شود گفت عمدی بوده، یعنی عمدی داشته اند در این که با ارزش ترین میراث را در معرض خطر نابودی قرار بدهند. از سوی دیگر، سازمان حفاظت محیط زیست هم زیاد در رابطه با حفظ محیط زیست فعال نبوده. چرا که بیشتر این سدها، اینجور که ما مدارکی داریم، تقریبا بیشتر سدها در آسیب رساندن و حتا نابود ساختن محیط زیست و زمین های کشاورزی و زیست بوم جانوری در ایران در مسیر این رودخانه ها، همه کاملا بی اعتنا بوده اند. اصولا، نگاه این دولت نهم و مسئولانش نسبت به میراث فرهنگی و تاریخی و طبیعی که همان محیط زیست است، بسیار انفعالی است در بهترین شرایط، در بدترین شرایط البته تخریبی هم بوده که ما هم به همین دلیل و همین برداشتی که داشتیم بود که ما {بوسیله بنیاد پاسارگاد} از رییس میراث فرهنگی به دیوان کیفری بین المللی شکایت کردیم که ایشان و سیستم یعنی سازمانش کلا بطور عمدی در راستای تخریب عمدی میراث فرهنگی و تاریخی ایران گام بر می دارند.

پرسش 2: معمولا ان جی او ها، آقای زعیم، وقتی یک مسئله مانند این پیش می آید واکنش نشان می دهند، یعنی قبل آن هیچ کاری انجام نمی دهند.

کورش زعیم: اطلاع رسانی در جمهوری اسلامی بسیار محدود است. ما برای همان سد سیوند که تلاش کردیم دسترسی پیدا کنیم به مطالعات صفر و مطالعات پیش از ساخت سد سیوند، بهیچ وجه نتوانستیم دست پیدا کنیم و هیچ اطلاعاتی را در اختیار ما نگذاشتند. بنابراین، این دولت اطلاعاتی را می دهد بیرون تا موقعی که کار انجام شده و تخریب انجام شده باشد. ان جی او ها هم خبر ندارند. ما مثلا، با ابتکار عمل خودمان رفتیم سد سیوند را مطالعه کردیم و نتیجه مطالعاتمان این بود که از نظر مهندسی ناکارآمد بود و از دیدگاه محیط زیستی و هم میراث فرهنگی. سپس وقتی که این اطلاعات  انتشار {عمدتا توسط کمیته نجات پاسارگاد}، ان جی او ها هم متوجه شدند و پیگیری کردند و از آن زمان که ماجرای سد سیوند بطور گسترده آگاهی رسانی شد، ان جی او ها به سدهای دیگر پرداختند و کنجکاو شدند که چه خبر است در این رابطه. به پروژه های عمرانی دیگر پرداختند و دیدند که تقریبا در سراسر ایران پروژه های سدسازی، پروژه های عمرانی، راهسازی، همه  در مسیر تخریب میراث فرهنگی و تاریخی است یا به علت به علت بی اعتنایی و یا به علت عمد. اینست که اکنون بسیار فعال شده اند. من شادمان هستم که حتا بسیاری از مهندسان و کارشناسانی که در درون ساختار دولت هستند و مجبورند که در طرحها شرکت کنند، بسیار ناراضی هستن و آغاز کرده اند به افشاگری و انتقاد، و یواش یواش آگاهی رسانی افزایش پیدا کرده، هرچند که فکر نمی کنم در این دولت اثری داشته باشد، ولی بهر حال آگاهی مردم دارد بیشتر می شود که چه آسیب هایی، هم از دید اقتصادی که سدها چندین برابر آنچه که باید هزینه بر می دارند و هیچ تاثیری از نظر ذخیره آب یا آبرسانی به کشتزارها ندارند و در تخریب آب، از راه نابود کردن آب از را تبخیر بیشتر کمک می کنند تا ذخیره آب. از سوی دیگر، روستاها را به زیر آب می برند، مناطق میراث تاریخی را زیر آب می برند، کشتزارها را زیر آب می برند و تقریبا مثل یک پروژه تخریبی است که اکنون تازه دارند ان جی او ها متوجه می شوند و آگاهی رسانی می کنند و من امیدوارم که بالاخره روزی بتوانیم این روند سریع نابودسازی اقتصادی و اجتماعی را کند بکنیم.

پرسش3 : آقای زعیم، مشخصا درباره این شهر تاریخی یرج، میدانید که چه اقداماتی از طرف ان جی اوها صورت گرفته برای اینکه حداقل بتوانند صدای خودشان را به مقامات برسانند و حتا سازمانهای بین المللی؟

کورش زعیم: خوشبختانه، ان جی او هایی که دغدغه میراث فرهنگی و تاریخی را دارند خیلی فعال شده اند. آنها هم اعتراض می کنند، اعتراض موضعی در همان موقعییت جغرافیایی و هم اعتراض می کنند به دولت و مقاماتی که مسئول هستند و حتا اعتراض به یونسکو. بنابراین، این فعالیت خیلی افزایش پیدا کرده و همینجور که می دانید، افزون بر این، در اهواز تخریب شهر باستانی هرمز اردشیر را داشتیم که بعلت ساخت مترو و بعدا ساخت نیروگاه آغاز شده بود و بدون اعتنا داشتند یکی از قدیمی ترین شهرهای تاریخی ایران را نابوده می کردند که الان مقداری از آنرا هم کرده اند. ما {در بنیاد میراث پاسارگاد} آنرا هم اعترض کردیم، ان جی اوها اعتراض کردند، تظاهرات کردند، ما به یونسکو شکایت کردیم و درخواست بازرس کردیم. سد سیوند و منطقه پاساگارد را هم می دانید که ما کشاندیمش به دیوان کیفری بین المللی بخاطر آنکه ما آن را جنایت علیه بشریت قلمداد کردیم. بهر حال اکنون فعالیت خیلی زیادتر شده از سال 83 و 84 که آغاز این فاجعه سد سیوند بود و البته هرچه فعالیت بیشتر باشد و اعتراضات گسترده تر باشد، بالاخره بر مسئولان مربوطه اثرگذار خواهد بود.