مصاحبه ماهنامه پیام قزوین با مهندس کورش زعیم (عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران)

17 دی 1383

رفراندوم، انتخابات و آینده ایران 

پرسش: معنای رفراندوم در ادبیات سیاسی چیست، و در چه شرایطی می توان رفراندم را مطرح کرد؟

پاسخ: رفراندوم به معنای رجوع مستقیم به رای مردم، بجای مجلس، برای تصویب قانونهای خاص  است. وقتی قانونی که مورد نظر مردم است در چارچوب قانون اساسی تعریف یا پیش بینی نشده و یا اینکه مردم به رای مجلس اعتماد نداشته باشند، رفراندوم یا همه پرسی انجام می گیرد. مثلا بنابر اصل چهارم قانون اساسی، شورای نگهبان می تواند هر قانونی را که مجلس تصویب می کند، بعنوان اینکه مطابق با موازین اسلامی نیست، رد کند. بنابراین، مرجعیت شیعه که همیشه توسط مردم گزیده و تقلید می شده و تشخیص موازین اسلامی برپایه استفسار شخصی از مرجع مورد تقلید هر شخص انجام می گرفته، اکنون برخلاف فلسفه شیعی در یک نقطه متمرکز شده است. بنابراین، اصل چهارم عملا" هم مجلس شورای منتخب مردم را خنثی کرده و هم  سنت شیعی تقلید از مرجع دلخواه خود. یعنی ما نه دارای یک نظام دموکراسی هستیم و نه شیعی.

دوم اینکه، در ماده 110 قانون اساسی، کلیه اختیارات و قدرت های متصوره در یک کشور نزد یک نفر متمرکز شده که بر پایه رای مردم برگزیده نمی شود و هیچ مسئولیت پاسخگویی هم ندارد. در صورتیکه، اختیارات همیشه باید همراه با مسئولیت نسبت به آن اختیارات تفویض شود. رییس جمهور که شخص اول کشوراست، توسط رای مستقیم مردم برگزیده می شود و همه مسئولیت ها به گردن اوست، دارای هیچ قدرت اجرایی و اختیارات مربوط به مسئولیتهای خود نیست. البته این ماده در زمان تدوین قانون اساسی، به احترام امام خمینی که انقلاب را رهبری کرده بود و کسی جرات انتظار پاسخگویی را از ایشان نداشت در قانون اساسی گنجانده شد، ولی این دلیل نیست که تا ابد ادامه پیدا کند.

سوم اینکه بسیاری از مردم با یک نظام مذهبی برای اداره کشور مخالف هستند. آنان مذهب را یک مسئله شخصی میان خود و خدای خود می دانند. آنان عقیده دارند که مذهب یک امر معنوی است و نباید آن را با اموردنیوی آمیخت. زیرا در امور دنیوی، همه گونه صفات وکردار ناشایست وفساد وتباهی متصور است، در حالیکه امور معنوی وایمان الهی باید بری ازهر معاشرت با فساد، جنایت، خودخواهی وستمگری باشد. کسانی که امور دنیوی را اداره میکنند، نباید بتوانند ازایمان دینی ومذهبی مردم برای پیشبرد مقاصد دنیوی خود بهره برداری کنند. از سوی دیگر، خداوند همه مردم جهان را برابر و آینه وجود خود آفریده و تفاوتی میان من مسلمان و بشر دیگری که در این جهان زندگی می کند و باور یا مذهب دیگری دارد نیست. این توهین به ذات الهی است که از او خرده بگیریم که چرا آن شخص ایمان مرا ندارد، زیرا این تنوع خواست خداوند است، همانگونه که تنوع درهمه نعمات خدا داریم. کسانی که میان انسانها تفاوت میگذارند، یا مردم را محجور و رای آنان را بیفایده اعلام می کنند، اشخاص بی ایمان و بی دین هستند، فریبکار هستند و ضد خواست خداوند عمل می کنند، چون همه ما انسانها آیت الله هستیم. در چنین مواردی که مردم بخواهند تغییرات بنیادین در قانون حاکم بدهند، چون حاکمیت مخالف آن است و مجلس فرمایشی زیر بار نمی رود،  رفراندوم تنها راه است.         

پرسش: آیا مطرح شدن رفراندوم در فضای سیاسی جامعه امروز آنهم به نوعی که اخیرا" مطرح شده، از دید سیاسی عقلایی بوده است؟

پاسخ: مطرح کردن رفراندوم برای مردمی که خود را تحت ستم می بینند و در بن بست زندگی احساس می کنند، امری طبیعی است. رفراندوم منطقی ترین، متمدن ترین، مسالمت آمیز ترین و خردمندانه ترین نوع انقلاب سیاسی است. فضای سیاسی ایران همیشه بسته و تشنج آمیز و خطرناک بوده و هیچگاه صد در صد مناسب برای تغییر سیاسی نبوده و نخواهد بود. اگر فضای سیاسی مناسب تغییر میبود که دیگر نیازی به رفراندوم نمیداشتیم، میرفتیم رای می دادیم و نظر خود را اعمال می کردیم. خوشبختانه، اکنون اکثریت مردم همدل و همزبان هستند و اگر گروهی از حاکمیت که دورتر از نوک دماغشان نمی توانند ببینند، فکر کنند اگر چند نفر از ما را نابود کنند تغییرات خواست مردم هم خواهد مرد، دیر یا زود داوطلبانه یا به زور تسلیم اراده مردم خواهند شد. من به آنها نصیحت می کنم که هرچه زودتر به دامان مردم بازگردند و دست از خودخواهی و خودبینی بردارند.    

پرسش: مواضع جبهه ملی ایران در قبال بحث مطرح شده اخیر در رابطه با رفراندوم با توجه به چهره های مطرح کننده این مقوله چیست؟

پاسخ: جبهه ملی ایران بیش از یک سال پیش، موضع خود را نسبت به این موضوع به روشنی بیان داشته. در قطعنامه پلنوم آبان 82، جبهه ملی باصراحت همه پرسی برای تعیین نظام دلخواه ملت را تنها راه نجات کشور اعلام کرد. سپس این راهکار در اعلامیه های آذر و بهمن 82 و سپس تقریبا در همه مصاحبه های مسئولان جبهه ملی و اعلامیه های سال 83، تکرار شده است. در آن روزها، بسیاری از آنان که اعلامیه رفراندوم اخیر را امضاء کرده اند، نه به یک رفراندوم برای تغییر نظام باور داشتند ونه جرات ابراز آنرا. با محتوای اعلامیه اخیر مخالف نیستیم، هرچند که فکر میکنیم می توانست پخته تر و عملی تر ابراز میشد. ما اعلامیه را امضاء نکردیم، چون اولا" حرفی بود که ما محکمتر و مستدل تر بیش از یکسال پیش ابراز کرده بودیم، و دوم اینکه جنبه شعاری آن بیشتر ازجنبه عملی آن بود. ما نمیخواهیم حاکمیت بتواند با تمکین به این درخواست و برگزاری یک همه پرسی فرمایشی، این وسیله را از دست اپوزیسیون بگیرد؛ همان کاری که باهمه پرسی های تایید نظام جمهوری اسلامی وقانون اساسی کنونی کرد. ما دراین برهه اززمان که جمهوری اسلامی خود را در بن بست می بیند، روزنه فرار از تمکین به خواست مردم برایش فراهم نکنیم. جبهه ملی ایران، خود در شرایط مناسب زمان و روش انجام همه پرسی را اعلام خواهد کرد. جبهه ملی ایران آزمایش خود را درطی 55 سال گذشته داده که به جز به صلاح ملت و منافع کشور نمی اندیشد. آقایان بجای اینکه پس ازجاده صاف کردن جبهه ملی، حرفهای  گذشته ما را مطرح کنند، باما همراه باشند، ما را پشتیبانی کنند و یک جبهه متحد در امتداد جبهه ملی تشکیل دهند.         

پرسش: آیا مطرح شدن رفراندوم در شرایط کنونی، آنهم از جانب چنین اشخاصی، می تواند یک فرصت سوزی و یا یک بازی سیاسی برای ایجاد جو عدم اعتماد در افکار عمومی ویا آلترناتیو سازی ومصادره برگ برنده ملت که همان رفراندوم است، باشد؟

پاسخ: کسانی که اعلامیه اخیر رفراندوم را صادر کرده اند، ما می دانیم که با نیت خوب وقصد خدمت به کشور این کار را کرده اند. ما این را درآغاز یک بازی سیاسی نمیدانیم، بلکه براین باور هستیم که عواملی وابسته به حاکمیت یاگروه های مخالف مطرود ملت، کوشش می کنند با آن یک بازی سیاسی بکنند. باوجود اینکه ما ایراد به ساختار و زمان سنجی آن داریم، محتوای شعاری آن خواست همه مردم ایران است. اگر حاکمیت هم در تلاش برای توجیه و بقای خود این حربه را از دست مخالفان بگیرد و یک همه پرسی فرمایشی و کنترل شده براه بیاندازد، ایرادی به بنیانگذاران این اعلامیه نیست، هرچند که امکان دارد تبدیل به یک فرصت سوزی شود. جبهه ملی اکنون در صدد است که با یک اعلامیه پخته وحساب شده که مورد تایید گروه های ملی و میهن پرست دیگر هم باشد، ضعف ها وجنبه های منفی اعلامیه یاد شده را خنثی کند و راهکار همه پرسی را به مسیر اصلی خود بازگرداند.  

پرسش: با توجه به سرو صدای زیادی که در باره انتخابات ریاست جمهوری برا انداخته اند و می کوشند تنور انتخابات را گرم کنند که بی تفاوتی مردم در انتخابات مجلس هفتم تکرار نشود، شما در این مورد و موضع جبهه ملی در این باره چه می گویید؟

پاسخ: نظام جمهوری اسلامی در انتخابات شورا ها و مجلس هفتم شدیدا تضعیف شد، و حاکمیت بالاخره متوجه شد که مردم آنهارا نمیخواهند، هرچند که برای جناح تندرو و واپس گرای محافظه کاران حاکم، عدم شرکت مردم اهمیتی ندارد. آنها، دخالت مردم در حکومت را مجاز نمیدانند و رای مردم برایش بی ارزش و غیر ضروری است. آنها امر حکومت را حق خود می دانند که از خداوند به آنها واگذار شده و ارتباطی به مردم ندارد. ولی جناح فهمیده تر محافظه کاران درک کرده اند که دیگر پشت به مردم و در انزوای جهانی و بی اعتنا به روند سیاست جهانی نمی توانند به حکومت غیر مردمی خود ادامه بدهند. تلاش آنها برای ترغیب مردم به شرکت دراین انتخابات کنترل شده وفرمایشی است تا ادامه حضور خود را در انظار و افکار عمومی جهان توجیه کنند. ولی این یک بازی کهنه است که دیگر تماشاچی ندارد.

اشکال جمهوری اسلامی همیشه این بوده که مانند یک محفل بسته با تعدادی مهره های شناخته شده و مورد اعتماد، ولی بی صلاحیت ونالایق، بازی کرده است. هیچگاه پنجره را به بیرون باز نکرده وازاستعدادهای توانمند کشور استفاده نکرده، برعکس آنها را فراری داده است. اکنون هم با همان مهره های سوخته که بی لیاقتی خود را در شغل های پیشین خود نشان داده اند، می خواهد مردم را امیدوار و تشویق به شرکت در انتخابات کند. آنچه که این آقایان هنوز متوجه نشده اند اینست که هوش ملی ما بسیار بیشتر ازهوش جناحی آنهاست. مردم به این بازی فقط لبخندی بی اعتنا، ولی غم انگیز، می زنند.

پرسش: شما آینده این انتخابات ریاست جمهوری را چگونه می بینید؟

پاسخ: انتخابات ریاست جمهوری، اگر در زمان تعیین شده و با شرایط کنونی انجام گرفتنی باشد، چیزی شبیه انتخابات مجلس هفتم خواهد بود. مردم هیچکدام از بازیگران را نخواهند پذیرفت. این تنها یک نمایش کمدی خواهد بود که درآن فقط بازیگران خواهند خندید. ولی، این امکان هم وجود دارد که دربرابر احتمال نافرمانی مدنی مردم و نیز تحت فشارهای خارجی و افکار عمومی بین المللی، و یا برای کاهش فشارهای خارجی و افکار عمومی بین المللی، چهره های جدیدی که اکنون تصورش نمی رود، فرصت ورود به صحنه انتخابات را بیابند و شورای نگهبان، بنا بر مصلحت خود، دست از قیم بازی بردارد. در هر حال، رییس جمهور آینده، چه انتخابی و چه بروال کنونی انتصابی، مجبور خواهد بود روابط کشور را با همه کشورها بهبود بخشد و جو بی اعتمادی بین المللی و ستیزگری را کاهش دهد. من تصور می کنم که رییس جمهور آینده و مجلس هفتم، تحت فشار شدید بین المللی، اجبارا" با هم دست به اصلاح برخی قانون ها خواهند زد که محدودیت های اجتماعی و اقتصادی را کاهش یابد. نقش روحانیان سیاست باز نیز کمرنگ خواهد شد و روحانیان تندرو که دشمن مردم سالاری و نیز زبان و فرهنگ کهن ایران زمین هستند به حاشیه رانده خواهند شد. همه اینها زمینه ساز انتخابات دوره هشتم خواهد شد که شاید شرایطی پیش آید که مردم دوباره رغبت رای دادن پیدا کنند.