مصاحبه با مهندس کورش زعیم (کارشناس صنعتی و اقتصادی)

7 آذر 1382

ادغام سازمان صنایع کوچک در شرکت شهرکهای صنعتی ایران

پرسش:

چند روز پیش مسئله ادغام سازمان صنایع کوچک در شرکت شهرکهای صنعتی ایران دوباره در جراید مطرح شد و اینکه دیوان عدالت اداری با این ادغام بعلت غیرقانونی بودن آن مخالفت کرده است. از آنجا که شما بارها درباره صنایع و شهرکهای صنعتی اظهار نظر کرده اید، خوهشمند است عقیده خود را درباره این اقدام توسط شورای عالی اداری و وزارت صنایع بفرمایید.

پاسخ:

ادغام سازمان صنایع کوچک در شرکت شهرکهای صنعتی، درست مانند بسیاری از تصمیم گیری های کشور ما وارونه انجام می گیرد. یعنی بجای اینکه سازمان صنایع کوچک را تقویت کنند و شرکت شهرکهای صنعتی را منحل کنند، سازمانی بسیار مهم را منحل می کنند یا در سازمان دیگری که هیچ مصرف موثر ندارد و فقط بودجه خوار است ادغام کنند. این نشان میدهد که آقایان تصمیم گیرنده اصلا معنای وجودی سازمان صنایع کوچک را درک نمی کنند، و نیز اینکه به موجودیت غیر ضروری و حتی زیانبار شرکت شهرکهای صنعتی پی نبرده اند.  

سازمان صنایع کوچک، اگر بتواند تعریف درستی از وظایف خود داشته باشد، که اکنون ندارد، یکی از مهمترین، گسترده ترین و در عین حال ناتوان و شکننده ترین بخش اقتصادی کشور را باید حمایت و تقویت  کند و پابرجا نگه می دارد. هر کارخانه متوسط متکی به تولید دهها کارگاه صنعتی و کارخانه صنعتی کوچک است. کارخانه های بزرگ به صدها کارخانه کوچک و کارگاه صنعتی متکی هستند که در یک زنجیره تولید و تامین کار می کنند. همین طور در بخش خدمات، شرکتهای بزرگ متکی به تعداد زیادی شرکتهای بسیار کوچک وکارآفرینان هستند. اشتغال در بخش صنایع کوچک بیش ازهر بخش دیگر صنعت است. افزون برآن، صنایع کوچک در سراسر کشور پراکنده هستند و بر عکس صنایع متوسط و بزرگ که گرایش به نزدیکی شهرها دارند، آنها در همه نقاط کشور از روستا گرفته تا شهرهای بزرگ ایجاد اشتغال می کنند. بعلاوه، صنایع کوچک گهواره های پرورش مهارت و تخصص هستند و بسیاری از آنها استعداد گسترش به صنایعی بزرگتر دارند. در زمان جنگ، این صنایع کوچک هستند که عمده نیازهای جبهه را مستقیم یا غیر مستقیم تامین می کنند؛ و در زمان صلح، این صنایع کوچک هستند که بستر صنعتی و اقتصادی کشور را تشکیل می دهند، ایجاد اشتغال می کنند و تولید مهارت و ثروت می کنند.

از آنجا که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور در صنایع کوچک اشتغال دارند، وجود آنها برای ایجاد تعادل و ثبات در زنجیره تولید و تامین و اشتغال ضروری است. صنایع کوچک باعث گسترش طبقه متوسط کشور هستند و هرچه آنها گسترده تر و نیرومند تر شوند، در صد طبقه متوسط در کشور افزایش می یابد که خود باعث ثبات اقتصادی و اجتماعی در جامعه است.

پرسش:

شما ذکر کردید که شرکت شهرکهای صنعتی خود خاصیت وجودی ندارد. شما موجودیت این شرکت را چگونه ارزیابی می کنید؟

پاسخ

همانگونه که در گذشته هم در مصاحبه ها عرض کرده ام، به ارزیابی من شرکت شهرکهای صنعتی ایران، هیچ توجیه وجودی ندارد. شما اگر شرح وظایف آنرا مطالعه کنید، و عملکرد آنرا در طی ربع قرن گذشته بررسی کنید، متوجه می شوید که هیچ کاری بجز بودجه خواری نکرده است. تنها کاری که این شرکت می کند، که آنرا هم شرکتهای شهرکهای صنعتی استانها برایش انجام میدهند، فروش زمین است. شاید شرکت شهرکها را بتوان بزرگتری بنگاه معاملات املاک کشور بشمار آورد. زمین ارزان می خرد، قطعه قطعه می کند و به سرمایه گذاران صنعت به قیمت گران می فروشد. این کار را بخش خصوصی با هزینه بسیار کمتر و کارآیی بسیار بیشتر میتواند انجام دهد، سربار بودجه کشور هم نباشد. شرکت شهرکها حتی در گزینش مکان مناسب برای تاسیس شهرکهای صنعتی هم دانش و هوشمندی و مهارت لازم را نشان نداده است.

دهها سال پیش، که روش گردآوری صنایع کشور در شهرکهای صنعتی هنوز شناخته شده نبود، شرکت شهرکها بنیانگذاری شد تا صنایع کوچکتر را که توان سرمایه گذاری برای تامین خدمات جنبی مورد نیاز خود را نداشتند در آنجا تشویق به فعالیت کنند. اندیشه جذاب شهرکها این بود که در آنجا شبکه خدمات شهری و تامین  انرژی پیشتر بوجود می آمد تا صنایع با هزینه کم به آنها دسترسی داشته باشند. وجود صنایع دیگر مکمل هم در مجاورت صنعت، نیاز به سرمایه گذاری در ماشین آلات و مهارتهای جنبی را کم می کرد. این فرهنگ با احداث چند شهرک صنعتی که هوشمندانه مکان یابی شده بودند، مانند البرز، رشت، فیروزکوه و ساوه، جا افتاد. ولی در آن زمان همه خدمات پیشتر با سرمایه دولت ایجاد می شد که صنعت به محض ورود از خدمات شهری برخوردار باشد. اکنون دیگر هنگام آن بود که بخش خصوصی خود اقدام به ایجاد شهرکهای صنعتی کند، همانگونه که به احداث شهرکهای مسکونی می پردازد. پس از انقلاب، این امر تبدیل به یک کاسبی فروش زمین برای تامین بخشی از بودجه دولت شد. شرکت شهرکها اول زمین را می فروشد، بعد با پول سرمایه گذاران به احداث و تامین خدمات شهری ضروری می پردازد. در نتیجه بسیاری صنایع، بعد از احداث هم از برخی خدمات ضروری محروم هستند. شرکت شهرکهای صنعتی کم کم هزینه های ایجاد امپراتوری خود را چنان افزایش داده که بدون تامین بودجه کمکی از سوی دولت نمی تواند پابرجا بماند. به عقیده من، شرکت شهرکهای صنعتی ایران که هیچ کار اجرایی ندارد، باید منحل شود و همه کارها به شرکتهای شهرکهای صنعتی استانها واگذار گردد که مستقلا عمل کنند, کما اینکه اکنون هم کار اصلی را آنها می کنند. شهرکهای صنعتی استانها هم بایستی دیگر از احداث شهرکهای جدید بپرهیزند و در طی یک مدت معقول، مثلا پنج سال، موظف شوند که کلیه شهرکهای ایجاد شده را به بخش خصوصی یا بصورت شرکتهای سهامی به خود صنایع موجود در شهرکها واگذار کنند، و خود منحل گردند.

پرسش :

شما وجود سازمانی برای حمایت از صنایع کوچک را ضروری اظهار کردید. تصور می کنید که شورای عالی اداری و وزارت صنایع به این امر توجه نداشته اند؟

پاسخ:

من نمی دانم چرا شورای عالی اداری که در صدد کاهش تصدی دولت و کوچک کردن دولت است، چرا به فلسفه وجودی سازمانها توجه نمی کند. بسیاری از سازمانها و نهادهای دولتی اصلا توجیه ندارند. وزیر صنایع و معادن چرا درباره توجیه سازمانهای تابع خود و اینکه چکار می کنند و چکار باید بکنند بررسی نمی کند؟ سازمان صنایع کوچک، آنگونه که اکنون عمل می کند فقط ماشین صدور موافقت اصولی است، چیزی شبیه یک وزارت صنایع کوچولو. ولی این تعریف و شرح وظایف برای سازمان صنایع کوچک درست نیست. من برای اینکه آقایان فلسفه وجودی سازمانی را بنام سازمان صنایع کوچک یا سازمان بنگاههای اقتصادی کوچک پی ببرند، برخی از مسئولیتها و فعالیتهای ضروری آن را در اینجا ذکر می کنم.

وظایف ضروری سازمان صنایع کوچک:

سازمان صنایع کوچک بایستی برای ایجاد شرایط رقابت آزاد در بازار، کارگاهها و صنایع و بطور کلی بنگاههای اقتصادی کوچک را یاری دهد تا اندیشه های نو، ابتکارات، اختراعات و یا بطور کلی هر بنگاه صنعتی، خدماتی و بازرگانی که توسط کارآفرینان تشکیل شده باشد، بتواند وارد بازار شود و به رقابت بپردازد. حفظ، گسترش و رقابت صنایع کوچک در اقتصاد یک کشور نه تنها برای سلامت اقتصادی کشور ضروری است، بلکه برای امنیت کشور نیز حائز اهمیت است. جامعه به امنیت و رفاه اقتصادی دست نمی یابد، مگر با تشویق، پرورش و گسترش ظرفیت های کارآفرینی کوچک که در صنایع کوچک و بنگاههای اقتصادی کوچک متبلور می شود. دولت بایستی کارآفرینان کم سرمایه را از طریق سازمان صنایع کوچک، با کمک مالی، مشاوره تخصصی، وامهای درازمدت کم بهره، تامین اطلاعات و کمکها و همکاریهای لازم دیگر از بنگاههای اقتصادی کوچک با هدف افزایش تولید و خدمات رسانی، ایجاد مهارت و تجربه، و پرورش ایده های جدید، ایجاد و حفظ رقابت سالم و آزاد در کشور، حمایت و محافظت نماید. دولت حتی بایستی ترتیبی بدهد تا بخشی از خریدها، پیمانهای اجرایی دست اول و دوم و نیز سفارش های تولید قطعات و کالا، و خدمات به صنایع کوچک تخصیص داده شود تا آنها مجبور نباشند همیشه با صنایع و بنگاههای بزرگ در گرفتن کار از دولت رقابت کنند. دولت به این ترتیب توان، تعادل و رشد اقتصادی کشور را تضمین و حفظ می کند.

بطور کلی، دولت بایستی از طریق سازمانی مانند سازمان صنایع کوچک، یا با نام مناسبتری مانند سازمان بنگاههای اقتصادی کوچک،  و با هماهنگی با وزارتخانه های بازرگانی، صنایع و معادن و ارگانهای  ذیربط دیگر، به بنگاههای اقتصادی کوچک بشرح زیر کمک کند تا نه تنها در بازار داخل بلکه در بازارهای خارج از کشور هم توان رقابت داشته باشند.     

أ‌)         کمک مدیریتی برای بهبود و افزایش توان تولید، خدمات و توان صادراتی

ب‌)     تسهیل انتقال تکنولوژی از راه ارتباط دادن آنها با دانشگاهها، شرکتهای بزرگ و خارج.

ت‌)     راهنمایی مدیریتی و فنی برای افزایش توان رقابت با کالاهای وارداتی.

ث‌)     اعزام مدیر موقت رایگان با استفاده از مدیران بازنشسته برای بهبود تولید و کیفیت.

ج‌)       کمک در همه زمینه های اداره شرکت، مانند مالی، حسابداری، بازاریابی و غیره.

ح‌)       دسترسی به وامهای درازمدت کم بهره برای خرید ساختمان و ماشین آلات تولیدی.

خ‌)       ارائه اطلاعات درباره برنامه ها و پروژه های دولتی و چگونگی شرکت در آنها.

د‌)        دسترسی به اطلاعات و آمار درباره کالای تولیدی یا خدمات در داخل و خارج کشور.

ذ‌)        حفظ منافع صنایع کوچک و نمایندگی از سوی آنها در همه مذاکرات و پیمانهای بین المللی و هیئت های بازرگانی بین المللی.

ر‌)        تضمین خرید تولیدات و خدمات از طریق شرکتهای دولتی و مناقصات با تخصیص دادن درصدی از خریدها و پیمانهای دولتی به صنایع کوچک تولیدی و خدماتی.

ز‌)        تضمین وام های صنایع کوچک ار بانکها در صورت توجیه طرح، برای سرمایه در گردش، خرید ماشین آلات و ابزار، خرید اثاثه دفتری، خرید زمین و ساختمان یا بازسازی ساختمان موجود، خرید مواد اولیه، و همچنین خرید دین.

س‌)   ایجاد دوره های آموزشی رایگان برای مدیران صنایع کوچک در همه زمینه های مدیریتی، بازاریابی، اداری، حسابداری، صادرات و غیره.

ش‌)   کمک رایگان مشاوری برای مدیریت نقدینگی و اداره پیمانها.

ص‌)   ارائه خدمات کمکها و مشاوره فنی رایگان.

ض‌)   مشاوره حقوقی رایگان برای حل مسایل حقوقی.

ط‌)      ایجاد و دسترسی یک بانک اطلاعاتی جامع در همه زمینه های فنی و بازرگانی.

ظ‌)      ایجاد برنامه برای کمک و نجات صنایع کوچک هنگام حوادث غیر مترقبه.

وزارت صنایع و شورای عالی اداری باید درک این واقعیت را بکنند که بدون صنایع کوچک، صنایع بزرگ ما بدون پشتوانه و بسیار شکننده و اقتصاد ما یک اقتصاد سطحی و آسیب پذیر خواهد بود. هیچ مسئولیتی در وزارت صنایع مهمتر از ایجاد، حمایت و حفاظت از صنایع کوچک وجود ندارد. طرح کودکانه وام اشتغال را می بایستی در قالب همین صنایع کوچک اجرا می کردند. تقویت صنایع کوچک و بنگاههای اقتصادی کوچک خود متضمن رشد اشتغال همراه با رشد مهارت و تولید می شود. در صورتیکه وامهای بی برنامه اشتغال که اعلام شده بجز اینکه پولها اکثرا به هدر رود و بعدها وام دهندگان با وام گیرندگان درگیر حقوقی شوند، خاصیتی ندارد.

                                                                                                   7 آذر 1382