چرا گسترش تكنولوژي كامپوزيت­ها براي كشور اولويت دارد؟

(ديدگاه مهندس کورش زعيم)

نيازهاي داخلي، افق صادرات، مزيت نسبي كشور و نيروي متخصص ارزان كشور نكات مهمي هستند كه لزوم توجه به كامپوزيت­ها را در صنايع كشور گوشزد مي­نمايند. در اين زمينه مهندس كورش زعيم، مهندس مشاور و كارشناس امور صنعتي شركت مديريت مهندسي پارسوماش، در گفتگويي با شبكة تحليلگران ايران (ايتان) به بررسي موارد بالا پرداخته است ­:

حركت به سوي كاربرد و گسترش تكنولوژي­هاي نوين امري گريزناپذير است، حوزه­هاي گوناگون فناوري نوين همچون نرم­افزار، ميكروالكترونيك، بيوتكنولوژي و مواد صنعتي نوين از مهمترين مواردي هستند كه بايد مورد توجة سياست­گزاران دولتي و سازمان­هاي اشاعه­دهندة تكنولوژي، بخش­هاي نظامي و خصوصي قرار گيرد. در اين راستا توجه به نكات مهم زير جهت روشن­تر شدن لزوم حركت به سوي كاربرد تكنولوژي مواد نوين به ويژه كامپوزيت­ها مي­تواند سودمند باشد:

الف) فرصت بهره­گيري از عرصه­هاي نو در توسعة صادرات طي فرآيند جهاني شدن

 پيوستن كشور ما به سازمان تجارت جهاني امري قطعي و زودهنگام است. ما وظيفه داريم صنايع خود را در فرصت محدود باقي­مانده آمادة رويارويي با شرايط نوين اقتصادي كنيم. در اين راستا توان عرضة محصولات در بازار گسترده و باز بين­المللي كليد موفقيت صنعت يك كشور مي­تواند تلقي گردد. ما در زمينة صنايع قديمي نسبت به فناوري­هاي نوين از جهان بسيار عقب­تر هستيم و عملاً عمدة بازارهاي مربوطه را از دست داده­ايم. اما در زمينة تكنولوژي­هاي نوين به شرط تصحيح اشتباهات، اين شكاف راحت­تر و سريع­تر قابل ترميم مي­باشد .

فناوري مواد مركب يكي از فرصت­هاي مناسبي است كه در صورت مغتنم شمردن آن، مي­تواند نويد بخش حضور محصولات صادراتي كامپوزيتي كشور در عرصة بازار بين­المللي و دست­كم كشورهاي همسايه گردد. اما متاسفانه حركت­هاي در حال انجام­ در كشور بسيار كند است و با اين سرعت يقيناً اين فرصت را نيز همچون بسياري فرصت­هاي ديگر از دست خواهيم داد.

ب) لزوم غنيمت شمردن مزيت نسبي كشور در عرصة كامپوزيت­ها

كشور ما از ذخاير بسيار غني نفت و سيليس و ديگر مواد كاني صنعتي برخوردار است كه منابع اصلي مواد مركب به شمار مي­آيند. به اين ترتيب مشاهده مي­گردد كه ايران در زمينة توليد رزين­هاي پليمري و الياف شيشه نسبت به بسياري از كشورهاي پيشرو در مواد مركب داراي يك مزيت نسبي و پتانسيل بهره­برداري­نشده مي­باشد. با سياست­گذاري مناسب و حركت صحيح به سمت گسترش اين تكنولوژي در كشور، مي­توانيم به كمك مواد اولية بسيار ارزان­ خود به سمت تسخير بازار ساير كشورها دست يابيم و از اين پتانسيل خفته به بهترين نحو بهره گيريم. سياست صنعتي كشور بايد به سوي حذف كامل فروش نفت خام و حركت به سوي توليد و صادرات فراورده­هاي حاصل از آن باشد. صرف فروش فراورده­هاي اوليه و پاية پتروشيمي نيز كافي نمي­باشد.ما بايد بتوانيم با تبديل فراورده­هاي پتروشيمي به كالاهاي مصرفي همچون محصولات كامپوزيتي حداكثر استفاده از مزيت نسبي كشور را به عمل آوريم.

ج) امكان جبران اشتباهات گذشته در فرصتها و عرصه­هاي جديد مواد نو

در سياست­گذاري صنعتي ما طي چند دهة گذشته اشتباهات زيادي صورت گرفته است كه حاصل آن را به صور تلخ مختلفي در صنايع كشور مي­توان مشاهده نمود: اغلب مديران فعلي صنايع دولتي، شايستگي يا توان مديريت درست آن صنعت را ندارند و حتي پياده­سازي يك نظام شايسته­سالار جهت تصحيح اين صنايع، با مقاومت اين قشر ذي­نفع و صاحب نفوذ مواجه مي­شود كه توان و صرف انرژي بالايي را طلب مي­كند. در بسياري از بازارهاي قديمي نيز كه حضور در آنها نياز به تخصص و آگاهي چنداني ندارد، شاهد آنيم كه عده­اي با توسل به ابزارهاي نادرست، جو اقتصادي حاكم را چنان آلوده ساخته­اند كه امكان ظهور و پاگرفتن يك فعاليت سالم بسيار سخت و گاه ناممكن به ­نظر مي­رسد. همچنين بسياري از صنايع ما با وجود داشتن نيروهاي متخصص كارآمد، به دليل عدم آزادي و قدرت ارايه نوآوري نيروها در سيستم لخت و متمايل به سكون حاكم برآن صنعت، محكوم به شكست و از رده خارج شدن هستد. عرصة پهناور و نوين تكنولوژي­هاي نو، فرصت مناسبي است كه با سياست­گذاري و حركت سريع به سمت گسترش و بهره­گيري از آن، اشتباهات و تبعات ناخوشايند يادشده را جبران نماييم .

د) لزوم بهره­گيري از نيروي متخصص ارزان كشور

تكنولوژي­هاي نوين از قبيل مواد مركب، به سبب ماهيت دانش­محوري آنها، نياز مبرمي به نيروي متخصص و مغز­افزار توانمند دارند و كشور ما در ميان ملل جهان سوم از نيروي متخصص هوشمند و ارزان­قيمت فراواني برخوردار است. از سويي هر ساله شاهد آنيم كه درصد بالا و روبه­افزايش از پتانسيل مهندسين و پژوهشگران كشور به دليل عدم وجود شرايط مناسب از جمله فقدان محيط كاري متناسب با تخصص آنان، به كشورهاي ديگر مهاجرت مي­كنند. همين متخصصان كه حتي نسبت به همتايان خود در كشورهاي صنعتي، توانايي و استعداد ميانگين بالاتري را دارا مي­باشند، نقش مهمي در پيشبرد فناوري­هاي نوين در خارج از مرزهاي ما دارند. توجه به تكنولوژي­هاي نوين بويژه كامپوزيت­ها مي­تواند كليد جذب توان متخصص داخلي در راستاي برآورده­ساختن نيازهاي صنعت كشور و ترغيب­كنندة آنان به ماندن در ميهن و مهاجرت نكردن باشد.

ه) نياز داخلي صنايع كشور به تجهيزات ساخته شده از جنس مواد مركب

صنعت ايران نياز بسيار زيادي به استفاده ازتجهيزات ساخته­شده از جنس مواد مركب دارد. به­طور مثال در صنايع نفت ­و ­گاز كشور شاهد آن هستيم كه درصد بسيار بالايي از خطوط انتقال دچار نقص خوردگي شده­اند و حتي در بعضي مناطق جنوبي كشور نشت سيال داخل لوله از قسمت­هاي خورده شده، باعث آلودگي شديد منابع آبي و سفره­هاي زيرزميني گرديده است. اين لوله­ها نياز فوري و مبرم به تعويض يا تعمير دارند كه در هر دو مورد كاربرد از مواد مركب مي­تواند بهترين گزينة ممكن قلمداد شود. حتي در بخش خصوصي، اكثر كارخانه­هايي كه به نوعي با مواد شيميايي خورنده يا حجم بالاي جايجاي آبگرن­ها سروكار دارند، از اين قاعده مستثني نيستند. اين­گونه تجهيزات تا­كنون عمدتاً از خارج كشور تامين شده است و چون هزينة ترابري اين اقلام حجيم، قيمت تمام­شدة فرآورده را براي مصرف كنندة داخلي بسيار بالا مي­برد، مطمئناً توليد اين قبيل فراورده­ها در داخل بسيار به­صرفه­تر و ارزان­تر خواهد بود. اين مسئله علاوه برميزان صرفه­جويي حاصل در منابع ارزي كشور، مي­تواند سرچشمه درآمدهاي هم باشد.

و) نياز به كامپوزيت­ها در صنايع نظامي و هوافضا

كامپوزيت­ها تنها محدود به مواد پليمري حاصل از نفت و گاز نيستند. تكنولوژي توليد كامپوزيت­ها با استفاده از فلزات و يا تركيبي از مواد فلزي و كاني كاربردهاي بسيار مهم و حساس در صنايع نظامي و صنايع هواوفضا دارند. اگر كشور بخواهد در اين صنايع پيشرفت كند و سرچشمه نوآوري­ يا نسخه برداري از توليدات پيشرفته خارجي باشد، بايد به تقويت تكنولوژي توليد اين­گونه كامپوزيت­ها نيز بپردازد. خوشبختانه منابع كاني كشور اعم از فلزي يا غير فلزي بسيار غني است و تقريباً مي­توان گفت كه در صورت سرمايه­گذاري به­موقع نيازي به هيچ كشور دنيا براي تامين مواد اوليه لازم نداريم.