گفتگوی ماهنامه کهکشان با کورش زعیم (در آبان 1370)

برگرفته از شماره  آذرماه 1370، ماهنامه کهکشان

نگونساری نظام کمونیسم

دوازده سال پیش فروپاشی امپراتوری شوروی را پیشگویی کرده بود.

س – شما 12 سال پیش نوشتید که ".. 10 تا 20 سال آینده دوران تحول عظیمی در شوروی خواهد بود..." و اینکه احتمال دارد کشور شوراها به سوی تجزیه سوق داده شود. آیا تصور می کنید که این تجزیه در حال وقوع است ؟

ج – تجزیه در حقیقت روی داده است و اتحاد شوروی دیگر وجود ندارد. تعدادی از جمهوری ها که در جنگ تسخیر شده بوده اند، کلا مستقل شده و یا خواهند شد، مانند استونی، لیتوانی، لاتویا، مولداوی، آذربایجان، گرجستان و ارمنستان. این جمهوری ها هیچگاه سلطه شوروی را نپذیرفته بودند؛ بنابراین، با سرعت از مسکو دور خواهند شد. برخی دیگر در عین استقلال، فعلا به علت وابستگی شدید اقتصادی و امنیتی و مسدود بودن ارضی در قالب پیمانهایی تحت الحمایه روسیه باقی خواهند ماند.

س – آیا فکر می کنید که تجزیه شوروی به نفع امریکا و غرب است و آیا جدایی این جمهوری ها توسط عوامل امریکا تشویق و کمک نمی شود؟

ج – شکستن قدرت عظیم شوروی به سود منافع امنیتی اروپا و تا حد کمتری امریکا است، ولی تجزیه سریع اتحادیه و فروپاشی پایه های کنترل و مدیریت دولت مرکزی مسکو برای غرب بسیار مخاطره انگیز است و آنها را نگران می کند. باید توجه کرد که هیچکدام از این جمهوری ها در روابط بین الملل تجربه ندارند و سالهای زیادی درگیر هرج و مرج سیاسی، نزاع داخلی قدرت و درگیری های مرزی و قومی با همسایگانشان خواهند بود. باز توجه کنید که بزرگترین زرادخانه جهان اعم از هسته ای، شیمیایی یا سنتی در این جمهوری ها مستقر یا انبار شده اند، و در صورت نزول قدرت مسکو در دست سیاستگزاران داخلی جمهوری ها خواهد افتاد. علاوه بر خطر سوء مدیریت یا سوء استفاده از قدرت نظامی، گروههای تروریستی و تعدادی از گروههای مخالف یا تندرو در سراسر شوروی بوجود خواهند آمد و این زرادخانه ها تحت خطر سلطه، دستبرد یا تخریب این گروهها قرار خواهند گرفت. ما در آینده شاهد جنگهای قومی فراوانی در شوروی خواهیم بود که ذخایر سلاح های استراتژیک مسکو را زیر خطر وسوسه های داخلی قرار خواهد داد. به این ترتیب، امریکا و اروپای غربی به هیچ وجه خواب راحت نخواهند داشت، و اگر امریکا نفوذی داشته باشد، آن را در راستای تقویت قدرت سیاسی و حفظ کنترل مسکو به کار خواهد برد. بدیهی است هیات حاکمه شوروی قول داده است که زرادخانه ها همگی در جمهوری فدراتیو روسیه و حداکثر در اوکراین و قزاقستان مستقر گردند. با این همه، خطر وجود دارد.

س – آینده جمهوری های مسلمان جنوب شوروی را چگونه می بینید؟

ج – آنها هم در مراحل و درجات مختلف مستقل خواهند شد، ولی این جمهوری ها بعلت فقر نسبی و مسدود بودن ارضی، تا مدت زیادی در همکاری نزدیک با مسکو باقی خواهند ماند. البته نقش ایران در این مورد حساس و سرنوشت ساز است. اگر ایران چتر حمایت خود را سریع و صریح بگشاید و با این جمهوری ها، به ویژه در تاجیکستان و ترکمنستان، و نیز آذربایجان و نخجوان ارتباط نزدیک و همکاری دوستانه برقرار کند، از نیاز آنها به مسکو کاسته خواهد شد.

س – منظور شما از همکاری نزدیک و دوستانه چیست؟

ج – مردم قفقاز، یعنی مردم آذربایجان و نخجوان و حتی گرجستان و ارمنستان، و در شرق خزر، مردم تاجیکستان و ترکمنستان و بخشی از جمهوری های دیگر، جزو گستره فرهنگی و تاریخی ایران بزرگ به شمار می آیند و ارتباط آنها با ایران طبیعی تر از ارتباط با روسیه است. ایران نه تنها باید استقلال آنها را سریعا برسمیت بشناسد، بلکه باید آنها را وارد پیمانهای همکاری نزدیک اقتصادی و فرهنگی نماید. ایجاد یک بازار مشترک با جمهوری های جنوب شوروی و آسان سازی رفت و آمد و حذف تشریفات گذرنامه و روادید برای ایران از نظر اقتصادی و سیاسی بسیار سودمند خواهد بود.

س – روسیه به هر حال کشور بزرگ و قدرتمندی است و می تواند یک قطب نظامی و اقتصادی باقی بماند. آیا تصور می کنید این طور خواهد ماند یا جذب جامعه اروپا خواهد شد؟

ج – روسیه، احتمالا به صورت اتحاد سه یا چهار جمهوری، هنوز از قدرتمندترین قطب های اقتصادی و نظامی جهان خواهد بود. اقتصاد روسیه بزرگتر از آنست که جامعه اروپا بتواند آن را به آسانی هضم کند. بنابراین، تا آینده قابل پیش بینی روسیه از اروپا مستقل خواهد ماند. از دید نظامی، روسیه گستره خود را جمع خواهد کرد، قوای خود را از کوبا و کشورهای دیگر تحت نفوذ خود بیرون خواهد کشید. جزایر کوریل را به ژاپن مسترد خواهد کرد و حتی منطقه کالینین گراد را که اکنون به علت استقلال لیتوانی از بقیه خاک روسیه جدا افتاده، در آینده داوطلبانه رها خواهد ساخت. منطقه کالینین گراد اکنون مرکز بزرگترین تجمع نیرو و تجهیزات نظامی در جهان است، ولی مردم آن به علت عدم توجه مسکو، در فقر بسر می برند. هزینه گزاف حفط این مرکز نظامی و عدم اجازه لیتوانی برای دسترسی، و نارضایتی ساکنان آن، باعث خواهد شد که روسیه به تدریج بیرون بکشد، که در این صورت، مستقل یا ملحق به لهستان خواهد شد.

س – به نظر می رسد که گورباچف تا حد زیادی قدرت خود را از دست داده است. آیا سقوط گورباچف را پیش بینی می کنید؟ آینده رهبری شوروی چگونه خواهد بود؟

ج – این شخص گورباچف نیست که قدرت خود را از دست داده، بلکه دولت مرکزی شوروی است که به علت اعلام استقلال جمهوری ها و هرج و مرج سیاسی، قدرت و نفوذش کم شده است. در رهبری آینده شوروی، گورباچف یا جانشین او بیشتر نقش هماهنگ کننده خواهند داشت و دولت مرکزی بیشتر به سیاست خارجی و دفاع خواهد پرداخت. قدرت واقعی در دست رییس جمهور بزرگترین کشور اتحادیه یا روسیه خواهد بود. گورباچف در تاریخ به عنوان منجی مردم شوروی ثبت خواهد شد، و در حقیقت من گورباچف را بزرگترین و مهمترین شخصیت در تاریخ روسیه، حتی مهمتر از پتر کبیر و لنین می بینم.

به نظر می رسد که هدف گورباچف ایجاد یک "اتحادیه" شبیه بریتانیا یا ایالات متحده یا کانادا باشد که با جاذبه های فرهنگی، اقتصادی، رفاهی و مدنی خود جمهوری هایی را که سرچشمه ورود آنها به حلقه متصرفات روسیه تزاری قدیم و شوروی پس از انقلاب اکتبر، تنها سرنیزه و کشورگشایی بوده است، دور قطب مسکو نگهدارد.